Projektowanie uniwersalne to filozofia tworzenia przestrzeni i otoczenia – rozmowa z Iwoną Benek

W ramach cyklu „FIKA – rozmowy przy kawie” kontynuujemy temat budownictwa dostępnego. Tym razem rozmawiamy z dr inż. arch. Iwoną Benek, członkiem zarządu w Fundacji Laboratorium Architektury 60+ (LAB 60+), adiunktem na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach, która specjalizuje się w projektowaniu na rzecz architektury przyjaznej seniorom. Iwona Benek prowadzi również badania dotyczące kształtowania środowiska wspierającego i terapeutycznego dla osób starszych. Co to oznacza w praktyce? Sprawdźmy.

Green Living: Co tak naprawdę kryje się pod pojęciem projektowania uniwersalnego? 

Iwona Benek: Dla mnie projektowanie uniwersalne to filozofia tworzenia produktów i otoczenia, w taki sposób, by mogły być one użyte przez wszystkich ludzi, w możliwie szerokim zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalnego projektowania. Wymaga to systematycznych i dogłębnych badań, w gronie interdyscyplinarnym, dlatego przy projektach realizowanych w LAB 60+ współpracujemy z socjologami, prawnikami, a w przypadku projektów dedykowanych osobom starszym także z lekarzami geriatrami czy psychologami.

GL: O czym należy pamiętać tworząc wnętrza, jeśli chcemy, by były one sprawiedliwie wykorzystane przez osoby w różnym wieku, na różnych etapach życia i z odmiennym kapitałem społecznym?

I.B.: Bardzo trudno stworzyć model mieszkania uniwersalnego. Są pewne zasady, które wszyscy uczestnicy procesu powstawania projektu powinni wdrażać. To między innymi dostępność rozumiana w sensie spełnienia odpowiednich wymagań przestrzennych i ergonomicznych. Wszystkie realizowane obecnie mieszkania powinny odpowiadać na ten postulat – to po prostu się opłaca. Natomiast projektując wnętrza, musimy pamiętać o odpowiedniej jakości funkcjonalnej (np. z dostępem do funkcji wspierających, usług czy możliwości modyfikacji wnętrza), o jakości technicznej i zapewnieniu komfortu w sensie cieplnym, wizualnym, akustycznym i jakości powietrza. Z punktu widzenia osób starszych istotna jest również tzw. jakość behawioralna, czyli stymulowanie społeczne, ruchowe i intelektualne poprzez odpowiednie wyposażenie mieszkania.

GL: Coraz częściej mówi się o mieszkaniach podążających za wiekiem, modelach domów wielopokoleniowych. W pewnym sensie jest to odpowiedź na trend związany ze starzeniem się społeczeństwa i srebrną gospodarką. Co jeszcze kryje się za potrzebą projektowania „z perspektywą 60+”?

I.B.: Fundacja LAB 60+ kończy opracowanie projektu pt. „Świadczenie usług doradztwa eksperckiego w zakresie opracowania programu zasiedlenia i funkcjonowania Domu Wielopokoleniowego”. Po przeprowadzonych badaniach, po analizie praktyk zagranicznych wiemy, że na rynku mieszkaniowym powinny rozwijać się i pojawiać oferty zróżnicowane, elastyczne i dostępne (również pod kątem możliwości finansowych) – nie tylko domy wielopokoleniowe, ale również mieszkania pod wynajem dedykowane zróżnicowanej grupie użytkowników. Alternatywą dla domów seniora są, np. mieszkania wspierające, czy chronione[1]. Zróżnicowanie oferty jest niezmiernie istotne z punktu widzenia gospodarki i dobrostanu, szczególnie tych tzw. wrażliwych grup użytkowników.

fot. Holm House będzie pierwszym w kraju osiedlem z certyfikatem „Obiekt bez barier”. Oznacza to, że inwestycja będzie przyjazna zarówno dla seniorów, osób z niepełnosprawnościami, rodziców z dziećmi, jak i młodych, aktywnych ludzi. 

GL: Jednym z zagadnień związanych z projektowaniem uniwersalnym jest relacja człowieka ze środowiskiem. Co to oznacza w praktyce? 

I.B.: To przede wszystkim dostęp do usług – nie tylko poprzez rozwiązania przestrzenne i realizację postulatu dostępności. W przypadku osób starszych jest to możliwość nawiązywania relacji społecznych, ale także dostęp do opieki, pomocy w zakupach, sprzątaniu czy rehabilitacji i terapii zajęciowej. Mam nadzieję, że ten sektor będzie się rozwijał, np. poprzez poszerzanie wachlarza usług opiekuńczych, rehabilitacyjnych czy też wolontariat realizowany w miejscu zamieszkania.

GL: Likwidacja barier architektonicznych zgodna z przepisami prawa to jedno. Nieco inną kwestią jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i pełnego komfortu we własnym mieszkaniu wszystkim tzw. wrażliwym grupom, czyli osobom o szczególnych potrzebach. Jakie rozwiązania / zasady projektowania temu sprzyjają? 

Ten problem interesuje nas (Fundacja LAB 60+) przede wszystkim z punktu widzenia osób starszych. To np. zapobieganie upadkom czy dostosowanie wnętrza do potrzeb osób z dysfunkcjami poznawczymi. Działamy, stosując wytyczne tzw. środowiska terapeutycznego, czyli poprzez realizację zasady dostępności, tworzenia przestrzeni transparentnej z percepcyjnym dostępem do różnych sygnałów bezpieczeństwa (np. możliwością obserwacji otoczenia) oraz realizację potrzeby satysfakcji ze środowiska. Środowisko terapeutyczne ma za zadanie wzmocnić poczucie przynależności, zagnieżdżenia się w lokalnym środowisku. W ten sposób nawet w obcej przestrzeni (np. w domu seniora) jesteśmy w stanie wesprzeć osobę starszą, dając jej poczucie bezpieczeństwa i kontroli.

GL: Jak wygląda sam proces audytowania przestrzeni przełamujących bariery architektoniczne? Do jakich wytycznych i parametrów przywiązuje się szczególną wagę? 

Dokumentem, który polecam przy opracowaniu audytu jest „Wzorcowy opis dostępności”[2] opracowany w ramach prac zespołu ds. dostępności m.st. Warszawy przy pełnomocniku Prezydenta (ze stycznia 2018 r.). Można go wykorzystać do oceny inwestycji na etapie koncepcji, projektu lub realizacji. Odwołuje się on do rozwiązań przestrzennych i ergonomicznych. Natomiast zwracam uwagę, że nie powinniśmy zapominać o ocenie jakości środowiska wewnętrznego związanej z analizą realizacji komfortów wymiany powietrza, ciepła, oświetlenia i akustyki.

Dodam, że realizując projekty w Fundacji LAB 60+ staramy się realizować również tzw. badania jakościowe polegające na ocenie obiektu w fazie użytkowania i rozmowie z różnymi grupami użytkowników (klientami, pracownikami). To bezcenne doświadczenie pozwalające wyciągnąć wnioski z projektowania i dające możliwość weryfikacji wprowadzonych rozwiązań.

[1] Ich celem jest zapewnić warunki do samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną – oznacza to, że osoba tam mieszkająca powinna mieć możliwość uczestniczenia w życiu społecznym ,kontynuowania nauki, aktywizacji zawodowej, podjęcia pracy itd.

[2] https://www.miir.gov.pl/media/51188/pdf4.pdf.